Unia Europejska wywiera coraz większą presję na producentach produktów w opakowaniach. Rosnące poziomy recyklingu, nowe wymagania w zakresie raportowania, czy też obowiązek ekoprojektowania to tylko niektóre z wyzwań, jakie stoją przed producentami wędlin oraz innych wyrobów mięsnych.
Trudno wyobrazić sobie współczesny przemysł spożywczy bez nowoczesnych opakowań z tworzyw sztucznych. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat obserwujemy ogromny postęp technologiczny w tym zakresie. Pozwolił on na całkowitą zmianę sposobu przechowywania, transportu i sprzedaży produktów żywnościowych. Szerokie zastosowanie nowych rodzajów opakowań, takich jak folie wielowarstwowe czy laminaty barierowe, pozwoliło na zrewolucjonizowanie branży mięsnej. Dzięki nim można dziś skutecznie chronić wyroby mięsne przed wpływem czynników zewnętrznych, takich jak wilgoć, tlen czy światło, wydłużając ich trwałość i eliminując straty podczas transportu. Dodatkowo lekkość i wytrzymałość tych opakowań znacząco uprościły logistykę, umożliwiając łatwiejszy eksport na coraz bardziej odległe rynki międzynarodowe.
Z drugiej strony, dynamiczny rozwój opakowań jednorazowych niesie ze sobą także poważne wyzwania środowiskowe. Choć w ostatnich latach współczynniki recyklingu w UE poprawiły się, to jednak ilość odpadów powstająca z opakowań zwiększa się szybciej niż ilość odpadów poddawanych recyklingowi. W 2022 r. w UE wygenerowano prawie 186,5 kg odpadów opakowaniowych na osobę, z czego 36 kg stanowiły opakowania z plastiku. Oznacza to, że każdego dnia każdy obywatel UE produkuje około pół kilograma odpadów opakowaniowych. Problem ten jest szczególnie istotny w przypadku jednorazowych opakowań stosowanych do pakowania wyrobów mięsnych. Folie wielowarstwowe, laminaty barierowe i inne zaawansowane technologicznie materiały, choć niezwykle efektywne w ochronie żywności, są wciąż trudne do przetworzenia ze względu na swoją złożoną strukturę.
W odpowiedzi na te wyzwania ustawodawca nałożył na producentów szereg obowiązków prawnych związanych z recyklingiem odpadów opakowaniowych.
Recykling coraz trudniejszy
Kluczowym aktem prawnym, który reguluje w Polsce obowiązki producentów wprowadzających na rynek produkty w opakowaniach, w tym producentów wyrobów mięsnych, jest ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi1. Wskazana ustawa wprowadza szereg obowiązków na podmioty, które jako pierwsze wprowadzają na rynek produkty w opakowaniach. Przykładowo, producent kabanosów będzie odpowiadał za wszystkie opakowania związane z dostawą tych towarów do sieci handlowej pod swoim znakiem towarowym lub nazwą. Mowa tutaj chociażby o opakowaniach jednostkowych (paczce, w której są zamieszczone kabanosy), zbiorczych (np. opakowaniach typu display, które służą do ekspozycji kabanosów na półkach sklepowych), czy wreszcie opakowań transportowych (np. palet i folii stretch, która służy do transportu zamówionego towaru).
Co istotne, na wskazanym producencie ciąży wiele obowiązków. Wśród nich wskazać można chociażby obowiązki formalne, takie jak:
1. uzyskanie wpisu do BDO;
2. prowadzenie ewidencji o masie wprowadzonych opakowań;
3. zamieszczanie numeru rejestrowego BDO na dokumentach;
4. uiszczanie opłaty rocznej;
5. składanie rocznego sprawozdania o produktach w opakowaniach.
Dodatkowo, wprowadzający produkty w opakowaniach ma obowiązek prowadzić publiczne kampanie edukacyjne. W praktyce jednak największe trudności sprawiają obowiązki związane z koniecznością osiągnięcia wymaganych prawem poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych.
Kwestię tę reguluje art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Zgodnie z tym przepisem „wprowadzający produkty w opakowaniach jest obowiązany zapewniać recykling odpadów opakowaniowych takiego samego rodzaju jak odpady opakowaniowe powstałe z tego samego rodzaju opakowań jak opakowania, w których wprowadził produkty do obrotu (…)”.
Niewywiązanie się z tego obowiązku jest zagrożone uiszczeniem opłaty produktowej. Przykładowo, w 2025 r. producent, który wprowadzi na rynek 100 ton opakowań z tworzyw sztucznych i nie wykona swojego obowiązku w zakresie recyklingu będzie miał obowiązek uiścić 310 500,00 zł na poczet opłaty produktowej. Co natomiast istotne, ustawa nie przewiduje górnych granic tego rodzaju opłat, a więc determinuje je wyłącznie skala działalności danego podmiotu.
Rosnące koszty wykonania obowiązków
Przez lata obowiązki w zakresie recyklingu opakowań były marginalizowane przez producentów. Wynika to z faktu, że koszty wykonania tego obowiązku były na relatywnie niskim poziomie. Na przestrzeni ostatnich trzech lat sytuacja zmieniła się diametralnie. Dość wspomnieć, że poziomy recyklingu tworzyw sztucznych wzrosły z poziomu 23,5% obowiązującego w 2021 r. do poziomu 50% w 2025 r. (sic!). W praktyce oznacza to, że producent wędlin lub innych produktów mięsnych musi w 2025 r. zapewnić recykling praktycznie dwa razy większej masy opakowań z plastiku niż miało to miejsce jeszcze kilka lat temu.
Nie jest to jednak proste zadanie. Wpływa na to szereg uwarunkowań gospodarczych, ale także prawnych czy społecznych (segregacja odpadów wciąż pozostawia wiele do życzenia). Co więcej, wiele jednorazowych opakowań nie nadaje się do recyklingu. Rosnące koszty energii, pracy oraz wymogi ochrony środowiska dodatkowo zwiększają koszty realizacji tych obowiązków. Wydaje się jednak, że koszty w tym zakresie mogą być jeszcze wyższe. I to znacznie.
U progu nowego systemu rozszerzonej odpowiedzialność producenta
„W najbliższych latach kluczowy wpływ na obowiązki w zakresie recyklingu opakowań będzie miał nowy system rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Co istotne, zakres odpowiedzialności producenta określa art. 8a Dyrektywy 2008/98/WE o odpadach2. I tak, w ramach systemu ROP producent powinien pokrywać chociażby koszty:
– selektywnej zbiórki odpadów, a następnie ich transportu i przetwarzania,
– edukacji ekologicznej,
– gromadzenia danych i sprawozdawczości.
Teoretycznie dziś polski system prawny zapewnia „quasi system ROP” dla opakowań. Wprawdzie producenci opakowań ponoszą część kosztów związanych z recyklingiem, lecz nie pokrywają one wszystkich wydatków, o których mowa powyżej. Znajduje to odzwierciedlenie w stawkach związanych z wykonaniem obowiązku przez producentów. Przykładowo, w 2024 r. rozliczenie 1 tony opakowań z tworzyw sztucznych (np. folii do pakowania szynki) wynosiło ok. 500-800 zł netto za tonę w Polsce i ok. 800-1200 EUR netto w Niemczech. Z czego wynika różnica? Otóż w Niemczech koszty odbioru i zagospodarowania „śmieci z żółtego worka na odpady” całkowicie pokryw system ROP. Innymi słowy, w cenie produktu konsument płaci za koszty utylizacji odpadów.
Czy taki system ROP będzie funkcjonował w Polsce? Trudno w tej chwili przewidywać jak finalnie będzie funkcjonował, ale jedno jest pewne – nowe przepisy zwiększą ciężar finansowy, którzy dziś ponoszą producenci żywności współpracujący z organizacjami odzysku opakowań.
Czas na głębszą refleksję
Wskazane wyzwania w zakresie recyklingu dodatkowo potęgują najnowsze regulacje unijne. Mowa tutaj o rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 grudnia 2024 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmiany rozporządzenia (UE) 2019/1020 i dyrektywy (ue) 2019/904 oraz uchylenia dyrektywy 94/62/WE (dalej: PPWR). Co prawda w momencie oddawania niniejszej publikacji do składu, tekst PPWR nie został jeszcze opublikowany w Dzienniku Urzędowym UE, to jednak jest to w zasadzie przesądzone.
Nowe wymagania prawne mogą natomiast sporo namieszać zarówno w zakresie pakowania produktów, jak i całej logistyki. Wynika to z faktu, że PPWR nakłada szereg przepisów mających na celu ograniczanie negatywnego wpływu opakowań na środowisko i zdrowie ludzkie. W praktyce oznacza to m.in. obowiązek „recyklingowalności” wszystkich opakowań, zakaz stosowania niektórych rodzajów opakowań, wymóg stosowania opakowań wielokrotnego użytku, czy też obowiązkowy udział surowców wtórnych w opakowaniach z tworzyw sztucznych.
Ambitne cele PPWR z entuzjazmem przyjęła branża recyklingu, czego nie można powiedzieć o producentach. W obliczu tych wszystkich zmian przemysł mięsny powinien na nowo zastanowić się nad tym jak i w co pakuje swoje produkty. Ponadto, rozwój działalności eksportowej oraz stopniowe wdrażanie przepisów związanych z ROP w innych państwach UE stwarza nowe wyzwania dla eksporterów. Już dziś wielu producentów mierzy się z koniecznością rozliczania opakowań w innych państwach. Coraz częściej wymuszają to także zagraniczne sieci, które uzależniają możliwość wyłożenia „polskich” towarów na półce od uiszczenia „opłat za opakowania” czy też wpłacenia „podatku od plastiku”. Często jednak kalkulacja tych kosztów następuje za późno, co może wpływać na spadek marży z tytułu tej współpracy. Z kolei uchylanie się od tych obowiązków lub wykonywanie ich wybiórczo może skutkować daleko idącymi konsekwencjami w postaci kar finansowych czy dodatkowych opłat niewykonanie obowiązków w zakresie recyklingu. Warto zatem poświęcić chwilę recyklingowi opakowań, zanim będzie za późno.
Przypisy dostępne w redakcji
Organizacja Odzysku Opakowań S.A.
www.pro.r3.org.pl
Mikołaj Maśliński Wiceprezes Zarządu PRO R3.
Prawnik, ekspert w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta, prawa odpadowego i opakowaniowego.