Branża mięsna, jak wszystkie pozostałe branże spożywcze, nie jest wolna od wyzwań związanych ze zmianami w obrębie opakowań. Te zmiany dotyczą nie tylko środowiska prawnego, które wpływa na konieczność stosowania nowych rozwiązań technologicznych, nowych metod produkcji opakowań, stosowania kolejnych generacji materiałów i środków do produkcji opakowań ale również sposobów radzenia sobie z zagospodarowaniem odpadów, które powstają z opakowań wprowadzanych do obrotu wraz z produktem.
Zmienia się sposób myślenia o pakowaniu produktów już na etapie konieczności dostosowania opakowania do konkretnego produktu. Dzisiaj nie można myśleć tylko o etapie użytkowania opakowania przez konsumenta kupującego gotowy produkt. Należy zastanowić się również nad tym, jak będzie wyglądała możliwość zagospodarowania odpadu po takim opakowaniu w chwili, gdy konsument zużyje produkt i wyrzuci opakowanie. Jednak, by możliwe było optymalne wykorzystane potencjału odpadów powstałych z opakowań po produktach, konieczna jest efektywna komunikacja pomiędzy producentem produktu a konsumentem, na przykład poprzez umieszczanie różnego rodzaju oznakowań na opakowaniach. Komunikaty dotyczące deklaracji środowiskowych mogą pomóc użytkownikom produktów właściwie postąpić z odpadem opakowaniowym, stąd, tak ważne jest, żeby przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty umieszczali na opakowaniu znaki wspomagające selektywną zbiórkę, wielokrotne użytkowanie i recykling. Dziać się to powinno między innymi poprzez prostą, jednoznaczną i intuicyjną identyfikację materiału, jaki jest użyty do wytworzenia opakowania.
Kwestie opakowań i oznakowania umieszczanego na opakowaniach reguluje Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U.2024.927 t.j. z dnia 2024.06.24) (dalej: „ustawa”). Art. 15 ustawy przedstawia ogólne zasady umieszczania oznakowań na opakowaniach i wymienia: Umieszczanie oznakowania na opakowaniu jest dobrowolne, powinno być ono wyraźne, widoczne, czytelne i trwałe nawet po otwarciu opakowania.
Naklejona etykieta nie powinna sama w sobie stanowić przeszkody dla recyklingu. Oznakowanie może wskazywać na rodzaj materiału, z którego opakowanie zostały wykonane, na możliwość wielokrotnego użycia a w przypadku przydatności opakowania do recyklingu, oznakowanie może wskazywać na ten fakt. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 września 2014 r. w sprawie wzorów oznakowania opakowań (Dz. U. poz. 1298) wydane na podstawie art. 15 ustawy, szczegółowo określa wzory oznakowania opakowań wskazując na poszczególne rodzaje materiałów, z których opakowanie to zostało wykonane.
Bez względu na to, jaką formę przyjmie opakowanie – tacki, pojemnika, miseczki, wieczka, torebki czy owijki, oraz bez względu na rodzaj materiału, przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty w opakowaniach muszą wypełniać obowiązki nałożone na nich przepisami ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Dodatkowo, niektóre opakowania zawierające w swoim składzie materiałowym tworzywa sztuczne, również te potocznie zwane „biotworzywami”- typu PLA, podlegają przepisom wynikającym z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej, zwanej „ustawą SUP” od czasu transpozycji do polskiego prawa zapisów dyrektywy Single Use Plastics, czyli od maja 2023 roku.
Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi nakłada na przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty w opakowaniach obowiązek uzyskania poziomów recyklingu dla tych opakowań. Nie jest to jednak ich jedyna powinność. Wśród zadań przedsiębiorców wprowadzających produkty w opakowaniach wymienia się również:
1. dokonanie rejestracji w bazie danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, tzw. BDO (zob. więcej https://bdo.mos.gov.pl/);
2. obowiązek stosowania opakowań, które spełniają wymogi prawne w zakresie opakowań;
3. obowiązek ograniczania wytwarzania odpadów opakowaniowych za pomocą takiego projektowania opakowań, by było możliwe ich ponowne użycie i ich późniejszy recykling;
4. obowiązek prowadzenia ewidencji ilości oraz masy opakowań wprowadzanych do obrotu. Przedsiębiorca ma obowiązek przechowywać ewidencję przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego te informacje dotyczą;
5. obowiązek prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych. Ten obowiązek podobnie jak powyższy, może być realizowany samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku opakowań. 6. W przypadku samodzielnej realizacji, finansowanie polega na przeznaczaniu na ten obowiązek równowartości 2% wartości netto opakowań wprowadzanych do obrotu;
7. obowiązek wniesienia opłaty produktowej, w przypadku niewykonania obowiązku zapewnienia poziomów recyklingu opakowań przez przedsiębiorcę. Opłata produktowa jest rozliczana na koniec roku kalendarzowego a zasady jej obliczania określone są szczegółowo w załączniku do ustawy opakowaniowej. Szczegółowe stawki opłaty dla poszczególnych rodzajów opakowań określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie stawek opłat produktowych dla poszczególnych rodzajów opakowań Dz.U. 2014.1972 z dnia 2014.12.31;
obowiązek sporządzania rocznych sprawozdań w zakresie gospodarki opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, składanych do właściwego marszałka województwa. Sprawozdanie jak w innych przypadkach, może sporządzić i złożyć sam przedsiębiorca (w przypadku samodzielnej realizacji obowiązków) lub organizacja odzysku opakowań, z którą przedsiębiorca zawrze umowę w formie pisemnej.
Z obowiązku zapewnienia poziomów recyklingu opakowań i prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych mogą być zwolnieni przedsiębiorcy, którzy w danym roku kalendarzowym wprowadzili produkty w opakowaniach o łącznej masie opakowań nie przekraczającej 1 tony. Warunkiem skorzystania z takiego zwolnienia jest złożenie sprawozdania i wniosku o pomoc de minimis do właściwego marszałka województwa w nieprzekraczalnym terminie do 15 marca każdego roku.
Przepisy ustawy SUP dotyczą zarówno przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty zawierające w swoim składzie tworzywa sztuczne, jak też przedsiębiorców prowadzących punkty handlu detalicznego lub hurtowego, w których oferowane są produkty objęte ustawą. Należy pamiętać, że ustawa SUP dotyczy tylko pewnego katalogu produktów, wymienionych w załącznikach do ustawy. Takimi produktami, wskazanymi w ustawie są opakowania żywności, ale, na co wyraźnie wskazuje Ustawodawca, żywności przeznaczonej do bezpośredniego spożycia z pojemnika na żywność lub z paczki czy owijki. W przemyśle mięsnym, ustawa SUP będzie więc miała szczególne znaczenie tylko dla pewnej niewielkiej grupy produktów gotowych, których nie trzeba już poddawać obróbce cieplnej i które zwyczajowo spożywa się bezpośrednio z opakowania. Takim produktem, objętym przepisami SUP są na przykład kabanosy w opakowaniu z tworzywa sztucznego lub przekąski mięsne w plastikowej tacce. Oba te produkty nadają się bowiem do bezpośredniego spożycia z opakowania i nie wymagają dalszej obróbki a opakowanie, w którym znajduje się produkt wytworzone jest w całości lub zawiera w swoim składzie tworzywa sztuczne. Uważne pod tym względem powinny być również punkty gastronomiczne oferujące gotowe produkty mięsne na wynos jeśli do pakowania produktów używają opakowań z tworzyw sztucznych lub zawierających tworzywa sztuczne.
Ocena, czy dane opakowanie podlega pod przepisy ustawy SUP, czy jest przydatne do recyklingu oraz jakiego rodzaju oznaczenia na nim umieścić nie jest prosta. Ze względu na wiele niejasności czy brak wiążących interpretacji, zaleca się konsultację w tych tematach z doświadczonymi ekspertami.
Agnieszka Jakoniuk
Rekopol Organizacja Odzysku Opakowań S.A.
rekopol@rekopol.pl
Agnieszka Jakoniuk, od 10 lat specjalista do spraw opakowań w Rekopol Organizacji Odzysku Opakowań, zajmująca się doradztwem dla przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty w opakowaniach, optymalizacją kosztów związanych z gospodarką odpadami opakowaniowymi, pomocą w wypełnianiu obowiązków wynikających z przepisów ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (SUP).