Wprowadzane do obrotu materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością muszą odpowiadać wymaganiom ogólnym określonym w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylającym dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG (Dz. Urz. L338/4 z 2004 r.).
Zgodnie z preambułą powyższego rozporządzenia ma ono zastosowanie do materiałów i wyrobów, włączając w to aktywne i inteligentne materiały i wyroby do kontaktu z żywnością, (zwanych dalej „materiałami i wyrobami”), które w stanie gotowym do użytkowania:
a) przeznaczone są do kontaktu z żywnością;
b) pozostają w kontakcie z żywnością i są przeznaczone do tego celu;
c) można w sposób uzasadniony oczekiwać, iż wejdą w kontakt
z żywnością albo nastąpi migracja ich składników do żywności
w przypadku ich zastosowania w normalnych lub możliwych do
przewidzenia warunkach.
Materiały i wyroby, w tym także materiały oraz wyroby aktywne i inteligentne, produkowane są zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną, tak aby w normalnych lub możliwych do przewidzenia warunkach użytkowania nie dochodziło do migracji ich składników do żywności w ilościach, które mogłyby: a) stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka; b) powodować niemożliwe do przyjęcia zmiany w składzie żywności; lub c) powodować pogorszenie jej cech organoleptycznych. Tym samym oznakowanie, reklamy i sposób prezentowania materiału lub wyrobu nie powinny wprowadzać konsumentów w błąd. Artykuł 4 ww. rozporządzenia wskazuje, że aktywne materiały i wyroby nie mogą powodować zmian składu ani cech organoleptycznych żywności, przykładowo poprzez ukrywanie oznak psucia się żywności i nie mogą przekazywać informacji na temat stanu żywności, które mogłyby wprowadzać konsumentów w błąd. Pozostając w kontakcie z żywnością muszą być odpowiednio oznaczane, aby umożliwić konsumentowi identyfikację niejadalnych części produktu.
Opakowania do kontaktu z żywnością powinny być również odpowiednio oznakowane (art. 15 ust.1 ww. rozporządzenia), m.in. jeśli ze względu na swoje właściwości, nie są w sposób oczywisty przeznaczone do kontaktu z żywnością, powinna być dołączona informacja „do kontaktu z żywnością” lub szczególne wskazówki dotyczące ich używania, takie jak ekspres do kawy, butelka do wina, łyżka do zupy lub symbol (wzór zawarty w załączniku II ww. rozporządzenia) oraz jeśli jest to konieczne, specjalne zalecenia, których należy przestrzegać w celu ich bezpiecznego i właściwego używania. Powinna być również nazwa lub nazwa handlowa oraz, w obydwu przypadkach, adres lub informacja o siedzibie producenta, przetwórcy lub sprzedawcy odpowiedzialnego za wprowadzenie ich do obrotu i mającego siedzibę we Wspólnocie i odpowiednie oznakowanie lub oznaczenia identyfikacyjne zapewniające możliwość śledzenia drogi materiału lub wyrobu, o których mowa w art. 17 ww. rozporządzenia. W przypadku aktywnych materiałów i wyrobów, informacje na temat dopuszczalnego zastosowania lub zastosowań, a także inne istotne informacje, takie jak nazwa i ilość substancji uwalnianych przez aktywny składnik, umożliwiające podmiotom działającym na rynku żywności, stosującym te materiały i wyroby, przestrzeganie innych, odpowiednich przepisów wspólnotowych lub, przy ich braku, krajowych przepisów mających zastosowanie do żywności, w tym także przepisów dotyczących znakowania żywności.
Na etapie sprzedaży detalicznej, informacje te muszą znajdować się na materiałach i wyrobach, na ich opakowaniu lub na umieszczonych na nich etykietach albo na wyraźnie widocznej dla nabywców ulotce umieszczonej w bezpośrednim sąsiedztwie materiałów i wyrobów (w przypadku informacji tj. nazwa lub nazwa handlowa, adres lub informacja o siedzibie producenta, przetwórcy lub sprzedawcy forma ulotki jest możliwa jedynie, gdy z przyczyn technicznych informacja taka lub zawierająca ją etykieta nie może zostać umieszczona na materiałach lub wyrobach w fazie produkcji lub sprzedaży.
W fazach obrotu innych niż sprzedaż detaliczna, informacje te muszą znajdować się w dokumentach towarzyszących, na etykietach albo opakowaniach lub bezpośrednio na materiałach i wyrobach.
Należy pamiętać, że opakowanie ma za zadanie chronić umieszczony w nim produkt przed wpływem czynników zewnętrznych, w szczególności dostępu tlenu, który przyspiesza reakcje enzymatyczne w produkcie. Opakowanie musi być odpowiednio dobrane do wymagań przechowalniczych i posiadać odpowiednią barierowość dla dwutlenku węgla (aby ten nie migrował na zewnątrz), dla tlenu (aby nie przedostawał się do środka), dla pary wodnej (aby produkt nie wysychał), i być wytrzymałe mechanicznie (odporne na przerwanie i przedziurawienie). Sam proces pakowania powinien odbywać się w warunkach sterylnych szczególnie w momencie łączenia opakowania z produktem. Należy uważać, aby na etapie pakowania nie dostały się żadne zanieczyszczenia oraz pozostałości wody, gdyż mogą one w późniejszym czasie przechowywania oddziaływać na produkt wewnątrz opakowania.
Niestety nie ma idealnego opakowania do pakowania wszystkiego. Zastosowane opakowanie i sam proces ma zapewnić w końcowym etapie bezpieczeństwo żywności.
Najbardziej popularną ostatnio i estetyczną, a przede wszystkim zajmującą mniej „miejsca” na półce, formą pakowania jest system „Pi – Vac”, który umożliwia pakowanie mięsa „ciepłego” tzw. mięsa bez poubojowego wychładzania. Nie wymaga stosowania próżni bądź gazów ochronnych. Polega na zastosowaniu bardzo elastycznej folii o niewielkiej przepuszczalności tlenu. Dzięki temu, że rękaw foliowy ma wysoką zdolność kurczenia się podczas procesu obkurczania, powietrze wypierane jest z opakowania niemal w całości, a porcja przybiera kształt zbliżony do cylindrycznego. Świeże mięso wskutek wytworzonego podciśnienia zasysane jest do rękawa, co niweluje trudności z tradycyjnym zapakowaniem mięsa ciepłego, które charakteryzuje się zawsze kleistą powierzchnią. Ponadto, metoda ta pozwala na znaczną poprawę kruchości mięsa oraz minimalizuje wyciek soku mięsnego w trakcie przechowywania. Do pakowania świeżego mięsa stosuje się również metodę pakowania próżniowego z efektem skin. Produkt wygląda wtedy bardzo atrakcyjnie, a konsument może odnieść wrażenie, jakby opakowania na produkcie de facto nie było, ponieważ zajmuje ono mało miejsca. W opakowaniu próżniowym z efektem skin produkt znajduje się na tacce i jest otoczony folią, ściśle do niego przylegającą. Stosuję się tutaj folię z funkcją samoistnego usuwania pary wodnej, co pozwala również na bezpośrednie przygotowanie mięsa do spożycia w opakowaniu, czyli bez konieczności zdejmowania i przekłuwania folii. Mięso umieszczone w takim opakowaniu ma możliwość dalszego dojrzewania, a to skutkuje tym, że poprawia się jego kruchość i co za tym idzie pozostałe walory smakowe po przygotowaniu go do spożycia.
Opakowania są także kluczowym problemem dla środowiska. Są one jednym z głównych zastosowań surowców pierwotnych (40% tworzyw sztucznych i 50% papieru wykorzystywanych w UE przeznacza się do produkcji opakowań) i odpowiadają za 36% stałych odpadów komunalnych.
Komisja Europejska 30 listopada 2022 roku opublikowała projekt regulacji dot. Opakowań i Odpadów Opakowaniowych (Packaging and Packaging Waste Regulation – PPWR).
Jest on związany ze zrównoważonym rozwojem w zakresie wpływu na środowisko. Jednym z głównych założeń projektu, jest to, aby opakowania mogły zostać poddane recyklingowi. Od 1 stycznia 2030 r. opakowania będą musiały spełniać kryteria projektowania z myślą o recyklingu, a od 1 stycznia 2035 r. wymogi zostaną dodatkowo dostosowane w celu zapewnienia, aby opakowania nadające się do recyklingu były również w wystarczającym stopniu i skutecznie zbierane, sortowane i poddawane recyklingowi („poddawane recyklingowi na dużą skalę”). Kryteria projektowania z myślą o recyklingu i metodyka oceny, czy opakowania są poddawane recyklingowi na dużą skalę, zostaną określone w aktach delegowanych, które mają zostać przyjęte przez Komisję. Zróżnicowane stosowanie tych przepisów jest konieczne w celu przyjęcia niezbędnego prawodawstwa określającego szczegółowo wymogi dotyczące zdolności do recyklingu oraz zapewnienia wystarczającego czasu dla branży na dostosowanie się do nowych przepisów. Do 31 grudnia 2026 r. Komisja jest uprawniona do przyjmowania aktów wykonawczych ustanawiających metodykę obliczania i weryfikacji procentowej zawartości materiałów z recyklingu odzyskanej z odpadów pokonsumenckich tworzyw sztucznych w przeliczeniu na jednostkę opakowania z tworzyw sztucznych oraz format dokumentacji technicznej. Wprowadzona została również definicja opakowania kompostowalnego oraz katalog opakowań, które muszą być kompostowalne. Projekt odnosi się także mocno do kwestii minimalizacji opakowań zarówno jednostkowych jak i zbiorczych. Opakowanie powinno być zaprojektowane w taki sposób, aby masa i objętość opakowania były ograniczone do minimum, z należytym uwzględnieniem jego bezpieczeństwa i funkcjonalności. Spełnienie tego obowiązku należy udowodnić za pomocą dokumentacji technicznej. Określono również wymogi dotyczące opakowań wielokrotnego użytku. Jeden z wymogów dotyczy np. tego, że opakowanie powinno być przeznaczone, zaprojektowane i wprowadzone do obrotu z myślą o jego ponownym użyciu lub powtórnym napełnieniu jak największą liczbę razy.
Mimo wielu kampanii, dostępu do informacji i faktów wciąż wielu konsumentów ma mylne pojęcie o opakowaniach ekologicznych. Na przykład ciekawym jest, że konsumenci kupując torbę reklamową z napisem „eko” w dodatku jeszcze w kolorze zielonym, myślą, że materiał korzystnie wpływa na środowisko. Jest być może cieńsza, bardziej matowa, ma też mniej nadruku, ale nie do końca tak to jest. Opakowanie ekologiczne musi spełniać szereg norm w zakresie recyklingu i biodegradowalności. Wszelkie kleje, farby, powłoki mogą powodować, że opakowanie będzie trudniejsze do recyklingu. Należy mieć na względzie czy aby na pewno nie ulegamy chwytom marketingowym widząc kolor „zielony”. Daje on nam często mylne wrażenie, że wybierając ten produkt, będzie on bezpieczniejszy dla planety. Nic bardziej mylnego. Czytajmy etykiety! Tak samo jest z papierem. Jeśli konsument widzi papier, z góry już twierdz i- to jest opakowanie „eko”. Jednakże pod papierem, może kryć się aluminium lub pet albo inne folie, z których to materiałów zbudowany jest laminat. Musimy również pamiętać, że nie w każdy typ opakowania może zostać zapakowana każda żywność.
Czy istnieje zatem złoty środek dla opakowań? Z jednej strony-opakowanie jako ochrona przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznym (m.in. działaniem temperatury, wilgoci, czynników mechanicznych) i integralna część produktu. Z drugiej strony – jako element wydłużenia trwałości, a z trzeciej strony, obecnie bardzo ważnej na rynku- jako wpływ na środowisko, która wiąże się z możliwością poddania ich utylizacji tak, by były one przyjazne dla środowiska. Na wydłużenie trwałości produktu i najważniejsze: przede wszystkim na jego zachowanie, wpływa szereg czynników. Nie ma tutaj złotego środka. Opakowanie jest tylko jednym z elementów, które ma pomóc – zachować już coś, co ma swoją początkową trwałość i jakość. Jeśli mamy na myśli rolę ochrony produktu przed czynnikami zewnętrznymi to bardzo ważny jest sam materiał opakowania dostosowany pod określony produkt jak i barierowość tego opakowania. Kwestie środowiskowe to zagadnienie, które wciąż się rozwija. Nie należy jednak zapominać, że opakowania żywności zmieniają się bardzo dynamicznie. Konsumenci przyglądają się ich funkcjonalności i innowacyjności. Wykorzystuje się aktywne substancje oddziałujące na opakowany produkt, a także poczynione zostały postępy naukowe odnośnie zastosowania do produkcji opakowań surowców biodegradowalnych. Powstające coraz to nowsze generacje opakowań aktywnych i inteligentnych stanowią przyszłość opakowalnictwa żywności, w tym również mięsa i przetworów. Opakowania aktywne i inteligentne w połączeniu z przechowywaniem z udziałem gazów mogą w przyszłości mieć znaczący wpływ na rozwój przemysłu mięsnego.
mgr inż. Jessica Stawicka