E-commerce zgodnie z przyjętą powszechnie definicją zakłada kupno i sprzedaż towarów z wykorzystaniem rozwiązań teleinformatycznych, głównie Internetu. Wśród najpopularniejszych form tego typu handlu, za pośrednictwem sieci komputerowej, wyróżnić można: serwisy aukcyjne, sklepy internetowe oraz inne, różnego rodzaju serwisy z ogłoszeniami. Pomimo tego, że jest to dość nowatorska metoda dystrybucji i obrotu handlowego i zwykle dotyczy artykułów np. odzieżowych, kosmetyków, elektronicznych itp., to jednak w ostatnim czasie obserwuje się również wzrost zainteresowania klientów tym sposobem nabywania także produktów rolno-spożywczych, w tym mięsa.
Pierwsze sklepy (sieć Amazon) zapewniające tę formę zakupów powstały w 1995 r. w Stanach Zjednoczonych, które do tej pory uznawane są za jednego ze światowych liderów działalności e-commerce. O rosnącej obecnie popularności świadczy także zwiększający się udział klientów korzystających z tego typu, wydaje się, dość korzystnego i wygodnego rozwiązania. Rynek chiński notuje od 2020 r. ponad 25% wzrost wartości towarów zamawianych drogą internetową w każdym kolejnym roku. Wygoda polega głównie na tym, że potencjalny klient nie musi szukać danego towaru wśród innych na półkach sklepowych a jedynie wpisać odpowiednią nazwę w wyszukiwarkę, dzięki której otrzyma odpowiedni produkt. Zakupiony artykuł zwykle zostaje dostarczony bezpośrednio do domu odbiorcy, co również stanowi atut tego typu zakupów, często preferowany nie tylko ze względu na ograniczenia czasowe w realizacji tradycyjnych zakupów, ale także z uwagi na sytuację np. zdrowotną.
Jednakże w firmach specjalizujących się w tego typu handlu wymagane jest, by zapewnić pożądaną jakość produktu rolno – spożywczego i jego świeżość dla odbiorcy końcowego, odpowiednie zaplecze logistyczne, przystosowane do zagwarantowania optymalnych warunków wysyłki i transportu (magazynowania) żywności. Stanowi to ogromne wyzwanie dla producentów i firm prowadzących taką działalność. Dla poprawy konkurencyjności ważne jest zbudowanie odpowiedniej strony internetowej, wyróżniającej się na tle innych, charakteryzującej się prostotą i intuicyjnością obsługi, ale również umożliwiającej skierowanie uwagi potencjalnego klienta na określony wybór towaru, gdyż należy podkreślić, że zakup internetowy w odróżnieniu do tradycyjnego związany jest z nieco ograniczoną możliwością oceny cech sensorycznych wybranego produktu spożywczego. W e-handlu wykorzystane jest zwykle zdjęcie produktu oraz opis tekstowy zawierający najważniejsze parametry jakościowe. Potencjalny klient ma również możliwość szybkiego porównania cen produktów, warunków i szybkości dostawy, dostępności danego asortymentu, pomiędzy konkurencyjnymi sklepami. Na zapewnienie jakości produktów spożywczych w handlu za pośrednictwem sieci komputerowej ma wpływ wiele czynników.
Jednym z ważniejszych elementów gwarantujących trwałość produktu spożywczego (tu: mięsnego) jest odpowiedni dobór opakowania, uwzględniający przede wszystkim: rodzaj wyrobu, jego potencjalne przeznaczenie kulinarne, skład surowcowy, ale także długość trwania dostawy do klienta, w której muszą być zapewnione odpowiednie warunki przewozu. Na przykładzie pakowanego świeżego mięsa jagnięcego naukowcy chińscy w swoich badaniach stwierdzili, że opakowanie próżniowe jest znacznie bardziej korzystne na średnich i długich dystansach. Wykorzystanie tego typu opakowań pozwala poprawić wydajność produktu o ok. 30%. Opakowania z wykorzystaniem zmodyfikowanej atmosfery raczej, jak wykazały przeprowadzone analizy, bardziej przydatne są w przypadku krótkich i średnich łańcuchów dostaw, przy założeniu nieco mniejszej wydajności (ok. 12%). Konwencjonalne opakowania mają zastosowanie przede wszystkim na krótkich dystansach. Rodzaj zastosowanego opakowania będzie również związany z finalną ceną produktu i kosztami poniesionymi przez firmę dystrybucyjną, dlatego też musi być on uwzględniony przy opracowaniu logistycznym zamówienia.
Oprócz niewątpliwej wygody i oszczędności czasu w przypadku dokonywania zakupów w Internecie w porównaniu do tradycyjnej formy, także niedawna pandemia Covid-19 przyczyniła się do przyśpieszenia rozwoju tej gałęzi obrotu handlowego. W tym czasie taki sposób zakupów był zdecydowanie pierwszym wyborem dla sporej części społeczeństwa, ze względu na ograniczenia w przemieszczaniu się. Jak wskazuje dokument opracowany przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD, 2020) udział handlu elektronicznego w całkowitej wysyłkowej sprzedaży detalicznej wzrósł w Stanach Zjednoczonych z ok 12% do 16% w 2020 r.
W porównaniu do 2019 r. wzrost był jeszcze bardziej znaczący, gdyż wyniósł 30%. Podobny dynamiczny wzrost tej formy handlu notowano w wielu innych państwach, np. Chinach, Indiach, Korei Południowej itp. Przy czym należy wskazać, że dane statystyczne dotyczące udziału e-handlu w latach wcześniejszych, przed wystąpieniem Covid-19, podkreślają, że intensywny wzrost przypadł szczególnie właśnie w czasie pandemii. Pewien wyjątek stanowią Chiny, które już przed tym okresem były światowym liderem w zakresie handlu detalicznego w Internecie. Rozwój charakteryzował się i był możliwy przede wszystkim dzięki zwiększeniu liczby nowych klientów korzystających z serwisów internetowych.
Jednakże w opisywanym trudnym okresie zaobserwowano również inne niepokojące zjawisko. Gdy zwiększał się popyt, początkowo napotykano na trudności w organizowaniu ciągłości dostaw, wyrażony zwłaszcza poprzez ograniczone zdolności transportowe gotowego produktu do klientów, a przez to pewny wpływ na zachowanie świeżości żywności. W efekcie stwierdzano cykliczną niestabilność zainteresowania klientów tą formą zakupów, jednak należy wskazać, że dotyczyło to sytuacji dość nietypowej, która wiązała się ze skokowym, niejednorodnym wzrostem popytu na tego typu usługi. Zapewnienie zadowolenia odbiorcy końcowego – klienta jest podstawowym sposobem wzrostu konkurencyjności danego portalu handlowego. W badaniach chińskich stwierdzono, że w czasie pandemii największy rozwój działalności sprzedaży internetowej dotyczył sklepów, o mniejszej skali działalności (lokalnych), zapewniających artykuły pierwszej potrzeby, w tym szczególnie produkty rolno-spożywcze. Także obserwowano rosnący trend wśród konsumentów, którzy dopiero w takich okolicznościach „odkryli” ten wygodny sposób dokonywania zakupów, bez konieczności wychodzenia z domu. Szczególnie dotyczyło to osób po 60. roku życia, którzy wcześniej nie korzystali z tej możliwości zakupów. Obecnie obserwowana jest również sytuacja na rynku wskazująca, że klienci dokonujący zakupów on-line w czasie pandemii nie zrezygnowali z tej formy i nadal preferują ten sposób. Dowodzi to zatem rosnącego znaczenia e-commerce w handlu detalicznym w przyszłości. Na podstawie tych obserwacji badacze trendów konsumenckich wskazują, że ta forma zakupów będzie zyskiwać na popularności, dlatego też konieczne są badania w zakresie poprawy powtarzalności oferowanych produktów i zapewnienia ich trwałości w czasie dostawy do klienta.
Sporym wyzwaniem w przypadku żywności nabywanej drogą internetową jest zapewnienie łańcucha chłodniczego w transporcie, do odbiorcy końcowego. Stanowi to spore wyzwanie dla producentów żywności i wymusza konieczność optymalnego planowania tras przejazdowych oraz warunków transportu odpowiednich dla danego rodzaju produktu spożywczego. Z danych literaturowych wynika, bazując na rozwiązaniach chińskich, jako rozwiniętych i posiadających znaczne doświadczenie w tego typu działalności, że największe zastrzeżenia odnośnie zachowania właściwego chłodzenia wynikają w ostatniej fazie transportu, czyli np. zmiany z dużego środka transportu na mniejsze, docierające bezpośrednio do klientów. Zgodnie z chińskimi szacunkami koszty tego właśnie transportu, nazywanego „transportem ostatniego kilometra” to około 35% całkowitej wartości, ale zdecydowana większość uchybień jakościowych, bo aż 90% dotyczy właśnie transportu końcowego, szczególnie gdy dostarczenie towarów spożywczych ma charakter ekspresowy.
W Polsce rynek e-commerce dla branży spożywczej notuje w ostatnim czasie pewien wzrost zainteresowania, dość znaczny na tle innych dostępnych artykułów on-line, które raczej utrzymują się na stabilnym, równym poziomie. Chociaż jak wynika z raportu „E-commerce w Polsce 2023” (https://www.gemius.pl/wydawcy-aktualnosci/id-79-internautow-kupuje-online-raport-e-commerce-w-polsce-2023-juz-dostepny.html) produkty spożywcze nie są najczęściej kupowanymi artykułami przez Internet w naszym kraju. Zajmują one szóste miejsce pod względem udziału w krajowym rynku handlu internetowego. Być może jest to związane z faktem, że cały czas występuje pewien rodzaj przyzwyczajenia polskich klientów do robienia zakupów spożywczych w sposób tradycyjny, aczkolwiek w dużych miastach obserwowany jest wzrost zamówień żywności drogą elektroniczną.
W artykule dokonano omówienia nowej gałęzi handlu detalicznego, jaką w ostatnich latach stała się możliwość nabywania towarów z wykorzystaniem rozwiązań teleinformatycznych, szczególnie Internetu. Zawężono w większości opis do specyficznego rynku produktów rolno-spożywczych i podkreślono pewne aspekty logistyczne oraz trudności w internetowym obrocie handlowym tego typu asortymentem. Do dynamicznego rozwoju zainteresowania konsumentów tą formą nabycia żywności przyczyniła się niedawna pandemia Covid-19, wymuszająca ograniczenie kontaktów i tradycyjnych form zakupów. Stwierdzono jednak, że konsumenci przyzwyczajeni do tego wygodnego sposobu zakupów nadal dokonują zakupów żywności on-line, chociaż ten trend w Polsce jest na etapie rozwoju. Wymusza to zwiększenie konkurencyjności pomiędzy podmiotami prowadzącymi taki handel detaliczny, ale także konieczność prowadzenia badań naukowych lub przemysłowych w zakresie poszukiwania rozwiązań technologicznych zapewniających wysoką jakość i trwałość dostarczanych w ten sposób produktów spożywczych. Wydaje się zatem, że ten rodzaj obrotu handlowego nadal będzie notował dalszy wzrost zainteresowania i udziału w krajowym rynku.
Wykaz literatury znajduje się u autora.
dr Piotr Janiszewski